Ανάβαση στο Μπούρινο 17.03.09

Προέκυψε από καταφατική απάντηση σε προχθεσινή πρόταση του εκ Λευκοπηγής γυμναστή κι ανθρώπου της φύσης Μηνά Πάσχου για κοινή μας ανάβαση, οι μεν από Λευκοπηγή, οι δε από Αιανή. Ο καιρός ανοίγει, οι χυμοί τρέχουν, ένας νέος Σύλλογος Φυσιολατρικός μαθεύτηκε ότι δημιουργήθηκε πρόσφατα στην Αιανή οπότε ένας κόπος μερικών ωρών δεν ήθελε πολύ σκέψη.

Συνεννοηθήκαμε λοιπόν και κινήσαμε κατά τις 8 το πρωί με δύο αυτοκίνητα προς το Υπαίθριο Μουσείο Σιαμπανόπουλου ή ΥΜΣ, κατά κόσμον Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα προς το χωριό Χρώμιο, ο γράφων, η ιστορικός Μαρία Μπρέτσα, ο νεοελληνιστής Γεώργιος Φτάκας, ο ιδιοκτήτης της Διαμαντοτρυποτεχνικής Αθανάσιος Τζέλλος και οι κόρες του Φωτεινή και Βάγια, φοιτήτριες αμφότερες.

Αφήσαμε το ένα αυτοκίνητο λίγο πιο πάνω από το ΥΜΣ καθώς ο δρόμος χαλούσε και μπήκαμε όλοι στο τζιπ που δεν είχε πρόβλημα. Κατεβήκαμε μόλις φτάσαμε στο ίδιο περίπου επίπεδο με τον αυχένα και βαδίσαμε ως αυτόν με τα πόδια. Εκεί τηλεφωνηθήκαμε με τους εκ Λευκοπηγής (Βελιστιάνοι) ερχομένους ορειβάτες, αλλά δεν είχαν ακόμη έρθει κοντά μας.

Αποφασίσαμε να κερδίσουμε μόνοι μας υψόμετρο και να φάμε το δεκατιανό μας ψηλά βλέποντας τους άλλους να έρχονται από κάτω. Πράγματι έτσι έγινε, αλλά ξαφνικά οι κάτω μας φώναξαν να κατέβουμε για να περπατήσουμε όλοι μαζί στο ίδιο μονοπάτι!
Κατεβήκαμε μάλλον δύσθυμοι. Αρχίσαμε να οδοιπορούμε μέσα στο πευκόδασος παραμερίζοντας μερικές φορές κλαδιά και πατώντας επάνω σε χαμηλούς κέδρους, αφού το μονοπάτι δεν διέθετε καλή σήμανση. Τόσες φορές ανεβήκαμε στο Μπούρινο, αλλά ποτέ από τη διαδρομή αυτή!

Σταματήσαμε για ξεκούραση κι ανεφοδιασμό στο Κλεφτονέρι ή Κλεφτόβρυση, μία από τις σπάνιες πηγές νερού που βρίσκεται αρκετά ψηλά. Ο ΑΤ μαζί με τις φοιτήτριες κόρες επιθύμησε να μη συνεχίσει. Τον ευχηθήκαμε καλή κατάβαση και προχωρήσαμε προς τα πάνω από ένα αδρό μονοπάτι μέσα στα πεύκα που συνεχώς αραίωναν. Εκεί συναντηθήκαμε με άνδρες εκ Κοζάνης που κατέβαιναν από την κορυφή.

Όταν τα δέντρα τελείωσαν, είχαμε φθάσει σχεδόν στον αυχένα. Ένας δροσερός αέρας μας προϋπάντησε από τα Βέντζια. Φάνηκε ο κώνος της κορυφής, ονομαζόμενος Ντρισινίκους στο τοπικό ιδίωμα, τοπωνύμιο που συναντάται επίσης στο Κόσοβο και την Τσεχία. Τι να σημαίνει άραγε;

Νέα πρόταση από τους εκ Λευκοπηγής ορειβάτες: να πάμε από το μαλακό κλασικό μονοπάτι, που ανεβαίνει από το αριστερό μέρος κι όχι από το απότομο που συνηθίζαμε εμείς. Απαντήσαμε ναι.

Στην κορυφή βρήκαμε μία δεκάδα ορειβατών, μάλλον από Σιάτιστα. Τραβηχτήκαμε σε ένα γούπατο, για να προφυλαχτούμε από τον αδύναμο αέρα και φάγαμε. Η θέα ήταν όπως συνήθως εντυπωσιακή: κοντά το νέφος της ΔΕΗ, μακριά πολλά βουνά: Όλυμπος, Πιέρια, Βέρμιο, Τζένα, Καϊμάκτσαλαν, Ιβάν Αλβανίας, Γράμμος, Σμόλικας, Περιστέρι, Κόζιακας, Άγραφα, Βελούχι.

Έπειτα οι Βελιστιάνοι προχώρησαν προς το καταφύγιο της Σιάτιστας, ενώ εμείς προς το Χρώμιο, αλλά από το απότομο μονοπάτι. Επιστρέψαμε από το μονοπάτι των πεύκων, αλλά η Κλεφτόβρυση μας διέφυγε.

Πριν φτάσουμε στο αμάξι μία δεκάδα σκυλιά κοντινού κοπαδιού μας έβαλαν στο άτι. Μας ακολουθούσαν γαυγίζοντας σχεδόν ως το ΥΜΣ. Κρίμα που το Μουσείο αυτό έγινε σε λάθος μέρος! Να που οδηγεί η νοσταλγία παρελθόντων τόπων!

Επρόκειτο συνολικά για επιχείρηση 7 περίπου ωρών με πολλές συγκινήσεις.

Φωτό από την ανάβαση στο Μπούρινο 17.03.09

στα πεύκα και τα κέδρα

γαλάζια σπουδή

οι εξ Αιανής όντες

στο Κλεφτονέρι για ανεφοδιασμό

ανατολικά του κώνου της κορυφής

απρόσμενες πασχαλίτσες στο υψομετρικό



άπλωμα στην κορυφή για φαγητό και φωτό

ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΓΡΕΒΕΝΑ ΤΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ ΤΟΥ ΄40

Ανακοίνωση του Θανάση Καλλιανιώτη, Δρ Ιστορίας ΑΠΘ, στο ξενοδοχείο Αχίλλειον των Γρεβενών την Παρασκευή 10η Απριλίου 2009 στο Δ΄ Επιστημονικό Συνέδριο για την Ιστορία, την Τέχνη, τον Πολιτισμό και το Περιβάλλον της περιοχής, οργανωμένο από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Γρεβενών

Αγαπητοί φίλοι και φίλες,
ευχαριστώ πολύ το Νομάρχη και την οργανωτική επιτροπή που με αποδέχτηκαν ως ομιλητή κι εσάς επίσης που κάθεστε και ακούτε.

Η παρούσα εκφώνηση θίγει ζητήματα θεωρίας και πράξης, έργων και λόγων. Διαχωρίζει τα ιστορικά υποκείμενα σε δύο άνισα μέρη και περιοδολογεί τη δεκαετία εξετάζοντας τις βασικές μόνο ιδεολογίες. Τέλος δειγματοληπτικώς σκιαγραφεί δύο χαρακτηριστικά των ενυπαρχουσών ιδεολογιών, την ανωνυμία και την ονομασία των αποδεκτών των.

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΦΕΝΑΚΗ
«Ένδοξε και ηρωικέ Ντούτσε, δέξου εις τας αγκάλας της Μεγάλης σου αυτοκρατορίας τους βασανισμένους κατοίκους των χωρίων της Πίνδου, όπως ο καλός πατέρας το παραστρατημένο παιδί του»
έγραφε υπόμνημα που κυκλοφορούσε 27χρονος ποιμένας του Δασυλλίου Γρεβενών συνοδευόμενος από Ιταλούς στρατιώτες την άνοιξη του 1942. Την ίδια περίοδο κάτοικοι των χωριών Αμυγδαλιές, Ροδιά, Καλλονή, Αηδόνια, Αγ. Κοσμάς, Χρυσαυγή, Κυπαρίσσι και Μέγαρο υπέγραψαν δηλώσεις προσάρτησης στην Ιταλία. Το φθινόπωρο του ιδίου έτους άνδρες των Αμυγδαλιών ζήτησαν άδεια από το Ιταλικό Φρουραρχείο να διαδηλώσουν μέσα στα Γρεβενά υπέρ της προσάρτησης των Γρεβενών στην Ιταλική Αυτοκρατορία!

Φασίστες, θα ψιθυρίσουν μερικοί ανυποψίαστοι, όταν ακούσουν το γεγονός, ενώ άλλοι θα τους χρίσουν αυθωρεί προδότες, δοσίλογους, εχθρούς του έθνους. Γνωρίζετε τι τους απάντησε ο Ιταλός φρούραρχος; «Ευχαριστώ αλλά απαγορεύω την τοιαύτην κάθοδον επί του παρόντος»!

Ο άγνωστος σε μας φρούραρχος εκτός από ευγενής, ήταν κι ευφυέστατος. Κατάλαβε ότι η νεόκοπη φίλια ιδεολογική προσέγγιση των χωρικών ήταν μία φενάκη. Όντως κανείς από τους ανωτέρω δεν ομιλούσε ιταλικά ή βλάχικα και την πίστη στον ιταλικό φασισμό την είχαν επικαλεστεί κάτω από την πίεση αδήριτων αναγκών: να ξεφύγουν από το βραχνά της πείνας (στα Αηδόνια είχαν εκχερσώσει παράνομα εκτάσεις), να αποφεύγουν τους ελέγχους της Χωροφυλακής (οι κάτοικοι της Χρυσαυγής κουβαλούσαν με τα ζώα τους ξύλα από την Κρανιά στα Γρεβενά) ή να μην υφίστανται έρευνες για όπλα, πράγμα που σήμαινε εξευτελισμούς, δαρμούς, φυλακίσεις, ίσως και θάνατο. Το προκύπτον συμπέρασμα είναι πως κάποτε η επίκληση ιδεολογίας, ως θεωρίας, μπορεί να αποδειχτεί πλασματική κι επομένως διάφορη των πράξεων της καθημερινότητας.

ΑΝΙΣΟΜΕΡΗ ΚΛΑΣΜΑΤΑ
Το αναφερόμενο υπόμνημα δεν το συνέταξαν οι χωρικοί, αλλά άλλος, μάλλον ένας αστός από τα Γρεβενά, εργολάβος και πρώην συνδικαλιστής του Αγροτικού Κόμματος που ακολουθούσε τους Ιταλούς. Η διαπίστωση αυτή μας επιτρέπει χαράζοντας μία παράλληλη γραμμή να διαχωρίσουμε την κοινωνία των Γρεβενών σε δύο άνισα μέρη: όσοι βρίσκονται επάνω είναι πολύ λιγότεροι από όσους κείνται από κάτω. Ακόμη οι επάνω ξέρουν, είναι δηλαδή δημιουργοί ή φορείς ιδεολογιών, ενώ οι κάτω δεν ξέρουν, απλώς ακολουθούν, είναι ο κόσμος της καθημερινότητας.

Πριν απλώσουμε το νοητό αυτό κλάσμα επάνω στην κοινωνία των Γρεβενών, χρειάζεται μία αδρή, ιδεολογικής φύσεως περιοδολόγηση της δεκαετίας του 1940 στην περιοχή.

1. Από το 1940 έως την άνοιξη του 1941 κυβέρνησε με σιδηρά πυγμή ο απόστρατος αξιωματικός Ιωάννης Μεταξάς

2. Έκτοτε έως το Μάρτιο του 1943 η εξουσία πέρασε στα χέρια των Ιταλών στρατιωτών, που είχαν υποτελή την ελληνική κυβερνητική μηχανή.

3. Από τότε έως και το Μάρτιο του 1945, για δύο δηλαδή χρόνια, τη διοίκηση του τόπου ανέλαβαν οι αντάρτες, δηλαδή οι πολιτικοί εκπρόσωποι του ΕΑΜ/ΚΚΕ. Οι Γερμανοί και κάποτε οι Έλληνες Εθνικιστές οπλίτες, προσήλθαν μερικές φορές στα Γρεβενά, αλλά αποτραβιούνταν γρήγορα έξω από την ανταρτοκρατούμενη περιοχή.

4. Από τη άνοιξη του 1946 έως τα τέλη του 1949 την εξουσία στα πεδινά ανέλαβε η Ελληνική Κυβέρνηση, που εκλέχθηκε με ελεύθερες εκλογές.

5. Την ίδια περίοδο δρούσε στα ορεινά ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας, νέοι δηλαδή αντάρτες, που έμεναν πότε μόνιμα, πότε παροδικά στην ύπαιθρο.

Αφαιρούμε τους Ιταλούς και τους Γερμανούς, που θεωρούσαν ότι κράδαιναν τον πόλεμο του πολιτισμού εναντίον της βαρβαρότητας, διότι ήταν ξένοι κι εχθροί για όλους τους Έλληνες, κομουνιστές κι εθνικιστές. Η Εκκλησία εξετάζεται αδρομερώς, διότι το όραμα της δίκαιης κοινωνίας και του εξαγνισμού του πνεύματος που επιδιώκει δεν το αναζητά βιαίως ούτε και στρατολογεί μέλη, δεν χρειάζεται αφού θεωρεί ότι με τη γέννησή του ο άνθρωπος ανήκει στην Εκκλησία. Η Φιλελεύθερη Ελληνική Κυβέρνηση των ετών 1946 -49 ήταν ιδεολογικώς αρνητική, όπως και οι Βρετανοί οπότε θα εξεταστούν κι αυτοί μερικώς.

ΙΔΕΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ
Απομένουν λοιπόν τρία συστήματα πεποιθήσεων: α) το μεταξικό, ο τρίτος δηλαδή ελληνικός πολιτισμός β) το εθνικιστικό, ήτοι ο αντικομουνισμός, ιδιαίτερα των παράνομων επαναστατικών οργανώσεων ΥΒΕ/ΕΚΑ/ΠΑΟ/ΕΔΕΣ και γ) το αντίστοιχο των ανταρτών του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ, η λαοκρατία. Συγκρίνοντας τα δεν υπάρχει ούτε μία αμφισβήτηση ότι η ιδεολογία των επαναστατών υπερτερούσε κατά πολύ έναντι των άλλων σε διαπρύσια ζέση, σε στρατολογία και σε μεθόδους πάλης, αν θέλετε.

Ας συγκρίνουμε τώρα εν παρόδω δύο χειροπιαστά χαρακτηριστικά των ιδεολογιών. Ιδιαίτερο γνώρισμα της επαναστατικής ιδεολογίας, που την αντιδιαστέλλει τόσο από τη μεταξική όσο και την εθνικιστική, είναι η ανωνυμία. Ενώ λ.χ. ο καθένας είχε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ΄40 τη δυνατότητα να πληροφορηθεί ονομαστικά ποιοι τον εξουσιάζουν από τη βάση έως την κορυφή, κατά την περίοδο διακυβέρνησης των ανταρτών η πληροφόρηση της εξουσιαστικής δομής των, ιδιαίτερα της πολιτικής, ήταν ελλιπής, όταν δεν ήταν ανύπαρκτη.

Να ένα παράδειγμα: πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης και φορέας της επανάστασης στα Γρεβενά, από το Σεπτέμβριο του 1942 έως το Μάιο του 1943, που παροπλίστηκε έπειτα από απαίτηση των Βρετανών αλλά και για να διορθωθούν ορισμένα βιαίως πεπραγμένα, ήταν στην πραγματικότητα ένας κοντός, αεικίνητος Πρόσφυγας, ο Φίλος Γ΄. Μετρημένοι στα δάκτυλα σήμερα, αν όχι ένας μόνο και μοναδικός από τους επιζώντες μάρτυρες της εποχής στα Γρεβενά, γνωρίζει το πραγματικό του ονοματεπώνυμο!

Το Φίλο Γ΄ αντικατέστησε ο Χριστόφορος κι έπειτα ο Περικλής, όλα επαναστατικά παρωνύμια. Ακόμη πιο δύσκολο έως απίθανο ήταν τότε να μαθευτεί από όσους ήταν κάτω από τη γραμμή το οργανόγραμμα της εξουσίας έως την κορυφή. Εννοείται ότι η χρήση ψευδωνύμων ήταν απόρροια των φοβερών κινδύνων της εποχής για άσκηση αντιποίνων επάνω σε συγγενείς και φίλους, ωστόσο η χρήση της ανωνυμίας ήταν μέρος της επαναστατικής ιδεολογίας, γι αυτό κι αποτελεί στοιχείο αναφοράς και διαφοράς.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό των ιδεολογιών είναι οι ονομασίες των αποδεκτών των. Ο Μεταξάς και οι Εθνικιστές απευθύνονταν στο Ελληνικό Έθνος, ενώ οι αντάρτες στο λαό, τον οποίο όμως δεν δίσταζαν δημόσια να δεχθούν ότι ο λαός διαχωριζόταν σε Έλληνες, «Μακεδόνες», Βλάχους, Εβραίους, σε εθνικές δηλαδή μειονότητες.

Στην πραγματικότητα όμως, δηλαδή στην καθημερινότητα, στην περιοχή των Γρεβενών εκτός από ελάχιστους που κατέφυγαν στη Θεσσαλονίκη το Μάρτιο του 1943, για τους οποίους ωστόσο δεν γνωρίζουμε τους ακριβείς λόγους που αντιτέθηκαν στους αντάρτες, κανείς από τους υπόλοιπους γνώστες της βλάχικης γλώσσας δεν δήλωσε ποτέ μη Έλληνας. Εβραίοι και Σλαβόφωνοι δεν υπήρχαν στην περιοχή και οι «Ρόμδις» όπως αποκαλείται στο τοπικό ιδίωμα ένα μικρό μέρος των κατοίκων, δεν δήλωσαν ποτέ ξεχωριστοί από τους Έλληνες. Προς τι η επίκληση των διαφορών;

ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ
Συγκεφαλαιώνοντας η ανακοίνωση εξετάζει α) τις ομοιότητες και τις διαφορές των ιδεολογιών στα Γρεβενά β) το οπλοστάσιό τους γ) τον τρόπο πραγμάτωσης των δ) την πολιτική τους επικοινωνία ε) το πως προσλάμβαναν τα συστήματα των ιδεών οι λίγοι και πως οι πολλοί.

Για τις απαντήσεις αυτές θα μελετηθούν γραπτές πηγές της εποχής όπως έγγραφα και ο τύπος όσο και ύστερες καταθέσεις. κι ακόμη σύγχρονες απόψεις επιζώντων, έστω και διαθλασμένες μέσα από το πρίσμα του χρόνου.

Έσχατη επιδίωξη του πονήματος η αναζήτηση της αλήθειας.

Θα ήμουν ευτυχής αν μπορούσα να απαντήσω σε τυχόν ερωτήσεις σας.

Ευχαριστώ πολύ!

ΛΕΖΑΝΤΕΣ ΦΩΤΟ

1. η οργανωτική επιτροπή του συνεδρίου

2. ο γράφων εκφωνεί στο βήμα

3. μέρος του ακροατηρίου (έσχατοι αλλά όχι τελευταίοι!)

4. συζήτηση για το βιβλίο Ιστορίας της ΣΤ΄ στο σαλέ του Αχιλλείου

5. πόντιες καλλιτέχνισες στην Κιβωτό

φωτογραφίες από την παρουσίαση των Πετρανών 6.4.09

το πάνελ της παρουσίασης (ο συγγραφέας 2ος από δεξιά)












μερική άποψη του ακροατηρίου (κι όμως υπήρχαν πολλοί όρθιοι!)

συγχαρητήρια στο συγγραφέα













γλέντι έπειτα στο καφενείο από πρώην ένοπλο του ΕΕΣ κι ΕΛΑΣ. Παίζει ταμπουρά και τραγουδά το "κόνιαλι"!

ΜΝΗΜΕΣ ΠΕΤΡΑΝΩΝ: ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

Ανακοίνωση στο Κτήριο Πολλαπλών Χρήσεων του ΔΔ Πετρανών την Κυριακή 5η Μαρτίου 2009, ώρα 11:00΄, κατά την παρουσίαση του βιβλίου του Ευσταθίου Παπαδοπούλου με τίτλο Πετρανά, ιστορικά, λαογραφικά στοιχεία, μαρτυρίες, Θεσσαλονίκη 2009

ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΕΠΑΦΗ
Αγαπητοί φίλοι, -ες, πατριώτες, -ισσες, αληθινά δεν ξέρω πώς να σας προσφωνήσω! Είναι εξαιρετική τιμή για μένα να ομιλώ μπροστά σας κι αυτή την τιμή μου προσέδωσε ο συγγραφέας του βιβλίου που παρουσιάζεται σήμερα, ο Στάθης ο Παπαδόπουλος –τον ευχαριστώ πολύ.

Πρώτη επαφή με τα Πετρανά είχα όταν, πριν από τρεις δεκαετίες συμμαθητής μου στο Λύκειο τα λίγα λόγια που έλεγε τα έλεγε με μία βαριά προφορά, κάπως ξεχωριστή από την αντίστοιχη των ντόπιων χωριατών όπως εμείς. Σήμερα, χάρις στο βιβλίο του Στάθη, γνωρίζουμε ότι ο παππούς του καταγόταν από το Ταστσί της Καππαδοκίας, χριστιανικό χωριό όπου μητρική γλώσσα των κατοίκων ήταν η τουρκική.

Επισκέφτηκα τα Πετρανά πριν από 15 περίπου χρόνια για συνέντευξη με το Δημήτριο Μητράγκα, τοπικό στέλεχος του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ που είχε επιστρέψει από το Εξωτερικό. Δεν θέλησε να μιλήσει. Από το βιβλίο του Στάθη μαθαίνουμε ότι μερικές οικογένειες από το γειτονικό Κρόκο ήρθαν προς εγκατάστασιν στα Πετρανά.

Έπειτα ακολούθησαν ολιγόωρες επισκέψεις το 1995, 1996 και 2004, όλες για λήψη προφορικών συνεντεύξεων σχετικά με την περίοδο της Κατοχής και του Εμφυλίου Πολέμου. Παράλληλα ερευνούσα κάθε γραπτή περί του χωρίου πηγή εντός κι εκτός της χώρας. Αλλά η σοδειά ήταν λειψή: μερικές καταγραφές του χωριού ως αεροδρόμιο, άλλες για μία παράνομη κεραία, μερικές για τον ιππικό όμιλο.

Τότε γνωριστήκαμε με το Στάθη, που προσπαθούσε να κρατήσει ουδέτερη στάση σε όσα ανταμείβονταν μεταξύ ημών και των πληροφορητών μας. Είχε δίκιο, διότι τα Πετρανά υπήρξαν, χωρίς να το επιλέξει κανείς κάτοικός του, πεδίο σκληρότατης μάχης μεταξύ ανταρτών του ΕΛΑΣ και αντικομουνιστών οπλιτών το Νοέμβριο του 1944.

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
Όχι πολλές ημέρες πριν στη μέχρι τώρα γνώση μου περί των Πετρανών προστέθηκε το βιβλίο του Στάθη, που ευγενώς μου το παραχώρησε στο ζαχαροπλαστείο της Κοζάνης Καζάν Ντιπί. Άρεσε πολύ: μικρό σε μέγεθος, μεγάλη γραμματοσειρά, χαρτί που χαίρεσαι να το πιάνεις. Λόγος που ρέει. Η μεγάλη έκπληξη ήταν ότι δεν εκδόθηκε από συνήθεις κρατικούς πόρους, αλλά από κατοίκους του χωριού, που διαπρέπουν στο ελεύθερο εμπόριο και την ιδιωτική εργασία, πράγμα παράξενο για ιστορικό βιβλίο όπως είναι το προκείμενο! Ήταν εξ αρχής επιλογή του συγγραφέα ή ύστερη;

Η δεύτερη έκπληξη έγκειται στο περιεχόμενο. Αν εξαιρεθούν μερικές χειρόγραφες σελίδες που εμβολίστηκαν και κείμενα για την σύγχρονη ιστορία του χωριού, κατά πλειονότητα κυριαρχούν οι προφορικές συνεντεύξεις. Αν το διάβασμα κουράζει, η καταγραφή ζωντανών μαρτυριών είναι πολύ πιο κοπιαστική, διότι το μεν πρώτο το σταματάς όποτε θέλεις, ενώ στη δεύτερη πρέπει να είσαι παρών, να ακούς, να συμμετέχεις προσέχοντας τι λες, να θυμάσαι.

Τέτοιες τοπικές έρευνες σαν του Στάθη είναι πολύ σημαντικές, διότι παρέχουν ακριβή στοιχεία. Δύο απλά παραδείγματα: δάσκαλος του χωριού σε εργασία του το 1969 ανέφερε ότι στα Πετρανά η μητρική γλώσσα των Προσφύγων ήταν η τουρκική, ενώ των Σαμαριναίων η βλάχικη.[1] Επιθεωρητής δασκάλων έγραψε επίσης σε έκθεσή του το 1950 αναφερόμενος στο ίδιο χωριό: «Πετρανά. Τουρκόφωνοι, αδιάφοροι».[2] Και οι δύο δάσκαλοι έκαναν λάθος, αφού όπως αποδεικνύεται από το βιβλίο του Στάθη στα Πετρανά ομιλούνταν επίσης και τα ελληνικά: η διάλεκτος της Καππαδοκίας και τα ιδιώματα της Θράκης και της Μικράς Ασίας.

Τέτοια μικρά λάθη, όταν δεν διορθώνονται ή ο ερευνητής δεν τα προσέχει, είναι υπαίτια μεγάλων εσφαλμένων συμπερασμάτων: π.χ. ορισμένοι ιστορικοί θεωρούν πως οι αντικομουνιστές οπλίτες που πήραν όπλα εναντίων των ανταρτών του ΕΛΑΣ επί Κατοχής ήταν όλοι Τουρκόφωνοι! Φυσικά πρόκειται για λάθος, γιατί όσον αφορά στα Πετρανά λ.χ. (φαίνεται στο βιβλίο του Στάθη), αντικομουνιστικά όπλα έλαβαν για ένα διάστημα και οι ελληνόφωνοι Καππαδόκες!

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ
Κάθε αναγνώστης διαβάζει με το δικό του τρόπο και ρυθμό. Προσωπικά πρώτο έρχεται το βιαστικό ξεφύλλισμα του βιβλίου να διαπιστωθεί αν έχει εικόνες. Έπειτα αναζητιέται η ύπαρξη ευρετηρίου και περιεχομένων. Μετά διαβάζονται τυχαίες σελίδες. Το βιβλίο κλείνει σε λίγα λεπτά.

Τη δεύτερη φορά αρχίζει η προσεκτική ανάγνωση και το κράτημα σημειώσεων επάνω στο κείμενο ή τα πλάγια της σελίδας. Κατά το στάδιο αυτό μελετούνται οι φωτογραφίες και τα έγγραφα.

Στο τρίτο στάδιο διαβάζονται πάλι όσα έχουν υπογραμμιστεί και το βιβλίο παίρνει τη θέση του στη βιβλιοθήκη. Δεν παύει όμως να κατεβαίνει και να διαβάζεται πάλι ολικώς ή τμηματικώς είτε για επανερχομό των ενθυμήσεων είτε στα πλαίσια εκπόνησης κάποιας σχετικής εργασίας.

Μία ιδιαιτερότητα του βιβλίου του Στάθη είναι ότι περιέχει αρκετές λέξεις στην τουρκική, οι οποίες σχεδόν όλες ερμηνεύονται, εκτός από ορισμένα τραγούδια. Φαντάζομαι ότι θα είναι εξαιρετικά δύσκολο, ακόμα και για ένα γνώστη της τουρκικής να τα μεταφράσει, αφού είναι διατυπωμένα σε παλαιά διάλεκτο της Καππαδοκίας κι όχι στη σημερινή νόρμα της Άγκυρας. Ίσως στο μέλλον σε μία δεύτερη έκδοση θα υπάρξει ελεύθερη μετάφρασή τους.

Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ
Ένα από τα κίνητρα εγγραφής του βιβλίου, εκτός από τη φιλομάθεια, είναι προφανώς η νοσταλγία, την οποία ανέπτυξαν στο συγγραφέα οι μνήμες των γονέων του και των υπόλοιπων χωριανών. Αν οι Σαμαριναίοι και οι Κροκιώτες κατοίκησαν στα Πετρανά εθελοντικά, δεν συνέβη το ίδιο και με τους Πρόσφυγες, κι ούτε οι τελευταίοι είχαν τη δυνατότητα να επιστρέψουν πίσω. Γι αυτό η μνήμη των χαμένων για πάντα πατρίδων πέρασε έντονη στην επομένη γενιά.

Είναι βέβαιο ότι χάριν της επίδρασης της μνήμης θα διαβαστεί από ένα μέρος των αναγνωστών το βιβλίο του Στάθη. Άλλοι όμως όπως οι φιλίστορες, οι ερευνητές ή οι περί των ανθρωπιστικών επιστήμονες, θα το μελετήσουν για να αντλήσουν διάφορα στοιχεία, προσέχοντας τις φωτογραφίες, τα έγγραφα και περισσότερο τα κείμενά του.
Τους ζηλωτές ιστορικούς ενδιαφέρει ολόκληρο το βιβλίο. Ορισμένοι αναγνώστες όμως θα συγκινηθούν με λεπτομέρειές του, εκ των οποίων ίσως μερικές είναι:

· η λήψη πετρούλας και χώματος από το χωριό Ταστσί από το συγγραφέα,

· η φωτογραφία της επόμενης σελίδας όπου εικονίζονται άνδρες του ιδίου χωριού με παραδοσιακές στολές, το ίδιο και η αντίστοιχη των Βλάχων στη Σαμαρίνα,

· η ύπαρξη καμηλών στο Ταστσί,

· το «τσοχ σενελερέ» που έλεγαν την Πρωτοχρονιά και το «εν Ιορδάνη» των Φώτων στα ελληνικά,

· η ενθύμηση για τις εκτελέσεις των αιχμαλώτων αντικομουνιστών το Νοέμβριο του 1944: «ενώ λέγανε [οι αντάρτες] ότι δεν είχανε σκοπό να σκοτώσουν κόσμο», «αποφάσισαν να μην αφήσουν [ζωντανό] κανένα»,

· και τέλος τα πιθάρια στη θέση Χαϊρ τα οποία γέμιζαν νερό οι Οθωμανοί κάτοικοι των Πετρανών για να πίνουν οι διαβάτες!

Ευχόμαστε καλό ταξίδι στο βιβλίο του Στάθη!

Ευχαριστώ πολύ!

[1] Παπαδόπουλος Ευστάθιος, Πετρανά: ιστορικά, λαογραφικά στοιχεία, μαρτυρίες, Θεσσαλονίκη 2009, σ. 142

[2] Αρχείο Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης ν. Κοζάνης, Γενική Έκθεσις, Γ΄ Εκπαιδευτική Περιφέρεια Κοζάνης, σχολ. έτος 1949 -1950, Χρ. Κούρος, Κοζάνη 31.8.50, σ. 36

Στη Μαύρη Ράχη Σερβίων 29.03.09

Ήταν η πρώτη δυνατή προσπάθεια της φετινής Άνοιξης με την ανάβαση να κρατάει δύο ώρες. Επρόκειτο για 600 περίπου μέτρα υψομετρική διαφορά.

Αν από μακριά φαίνεται βραχύχρονη κι άνετη η διαδρομή, στην πραγματικότητα είναι απαιτητική. Χρειάζεται καλό υπόδημα και εμπειρία στο βουνό, διότι το έδαφος, επικαλυπτόμενο με μικρές ασβεστολιθικές πέτρες, γλιστράει συνεχώς, γι αυτό και οι ντόπιοι το αποκαλούν Αγκλίστρις.

Μέσα σε ένα τέταρτο προσεγγίσαμε από την Αιανή τη βόρεια βάση της Μαύρης Ράχης, τρεις ίσως εκατοντάδες μέτρα ανατολικά του χωριού Γούλες, όπου αφήσαμε το αυτοκίνητο. Σταματώντας μόνο προς φωτογράφισιν πολύχρωμων ανθέων αρχίσαμε να ανεβαίνουμε δυνατά.

Μετά από βραχύχρονη πάλη με τα πυκνά πουρνάρια στρίψαμε αριστερά προς τη ρίζα των βράχων, για να αποφύγουμε νέα εμπλοκή. Μία σπηλιά κέντρισε την προσοχή μας και κατευθυνθήκαμε προς τα εκεί. Με ελεύθερη αναρρίχηση ανεβήκαμε 2-3 μέτρα, αλλά ο σαθρός βράχος μας εμπόδισε να την πλησιάσουμε. Κατεβήκαμε από εκεί και συνεχίσαμε την ανηφορική οδοιπορία.

Στο μέσο της διαδρομής απρόοπτα βρεθήκαμε μπροστά σε γκρεμό. Αλλάξαμε πορεία βαδίζοντας μέσα σε χαράδρες γεμάτες ασταθείς πέτρες. Δύο μόνο από αυτές περιείχαν φλέβες σιδήρου, ίσως κάτι σπάνιο για ασβεστόλιθους. Όσο ανεβαίναμε, η λίμνη απομακρυνόταν φεγγίζοντας όμως το τοπίο με ένα απόκοσμο φως.

Ελάχιστη ξεκούραση για λίγο νερό και παρατήρηση κοράκων και άλλων πτηνών που είχαν τις φωλιές τους στα βράχια, με τους νεοσσούς να κρώζουν από μέσα. Τι θέλετε εσείς εδώ, μας ρωτούσαν προφανώς δυσαρεστημένοι οι γονείς! Απέναντι μακριά μία απόκρημνη σπηλιά μας καλούσε κοντά της. Είπαμε να την επισκεφτούμε κάποτε παίρνοντας μαζί μας αναρριχητικά υλικά.

Κοντά στον αυχένα η σάρα υποχώρησε εντελώς. Βγαίνοντας επάνω μία ριπή ανέμου σάρωσε τα ιδρωμένα κορμιά. Κάτω μας προς το νότο το ορυχείο λιγνίτη του Προσηλίου, για τη λειτουργία του οποίου ερίζουν οικολόγοι κάτοικοι, που προφανώς μένουν στην πόλη, κι εργάτες μεταφορείς που θέλουν τη δουλειά τους.

Ένα μονοπάτι, ανοιγμένο μάλλον για τους περιηγητές, μας προσέφερε περιπατητική άνεση και σε μερικά λεπτά φτάσαμε στην κορυφή όπου έστεκε ο ναός του Αγίου Χριστοφόρου.

Καταπληκτική θέα, μόνο που προς το φράγμα η αιθαλομίχλη του λεκανοπεδίου σκίαζε τον ορίζοντα, ενώ προς τη μεριά του χωριού μας χαμηλά σύννεφα έκοβαν τη διάθεση των ματιών. Πώς να περάσουν οι Γερμανοί τον Αλιάκμονα τον Απρίλιο του 1941, όταν οι Σύμμαχοι είχαν πυροβόλα και πολυβόλα επάνω στη Μαύρη Ράχη;

Βράδιαζε κι αν επιστρέφαμε από το ίδιο μέρος, θα μπλέκαμε μέσα στην πύκνα των πουρναριών. Προτιμήσαμε να κατεβούμε στον άσφαλτο και τηλεφωνήσαμε να έρθουν να μας πάρουν με αυτοκίνητο.

Όντως έτσι συνέβη και μπήκαμε στο αμάξι μας. Κατευθείαν έπειτα στην ταβέρνα του Στάμου Γκούνα στην Αιανή, για αναπλήρωση της ενέργειας που χάσαμε με ψητό κατσίκι.